Czy Świadkowie Jehowy przekroczyli już liczbę 144 000 pomazańców? (cz. 1) W ostatnim czasie na dyskusyjnych forach amerykańskich byłych Świadków Jehowy poruszany był problem liczby 144 000 pomazańców (nie pierwszy raz). Mówiło się o rzekomej dyskusji Ciała Kierowniczego nad dosłownością tej liczby. Wynikało to z ideologicznej potrzeby desakralizacji przestrzeni publicznej. W okresie stalinizmu, poza Kościołem katolickim, sześć innych związków religijnych uznano za szczególnie niepożądane: Świadkowie Jehowy, Kościół Greckokatolicki, ZKE, Kościół Metodystyczny, Unia Zborów ADS i Polski Narodowy Kościół Katolicki. Po W trakcie rozmowy ze Świadkiem Jehowy spotkałem się z takim zarzutem: Teza: Jezus nie jest Bogiem równy Ojcu gdyż: 1. W I wieku nie dyskutowano na temat Bóstwa Jezusa. Dyskutowano o sprawach ważnych np. obrzezanie. 2. Fast Money. Trudno jest obecnie znaleźć dom, do którego drzwi nie zapukali już Świadkowie Jehowy proponując rozmowę na tematy biblijne i teologiczne. Ruch ten został zapoczątkowany jako Stowarzyszenie Strażnica w 1878 r. w USA przez Charlesa Taze Russella, kupca z Pensylwanii. Russell został wychowany w duchu kalwinizmu, potem przeszedł głęboki kryzys religijny, po którym związał się z Kościołem adwentystów. Rozpoczął własne poszukiwania oparte na Biblii, kierując się wyłącznie swoim "doświadczeniem naukowym". Wkrótce też przyjął teorie millenarystyczne i uległ fascynacji numerologią. Należy tu wyjaśnić, że millenaryzm jest przekonaniem, które zrodziło się już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa pod wpływem pism apokaliptycznych. Oparte zostało na dosłownej interpretacji Objawienia św. Jana, rozdział 20, 1-7, gdzie czytamy, że na końcu świata Chrystus wraz ze swoimi świętymi będzie panował na ziemi przez 1000 lat, dopóki ostatecznie nie zwycięży Szatana i nie wejdzie definitywnie do swojej chwały. Russell, po analizie dat i liczb zawartych w różnych księgach Biblii, doszedł do wniosku, że rok 1914 oznaczać będzie koniec świata zdominowanego przez Szatana, który działa w Kościele katolickim (!), i początek królestwa Jezusa Chrystusa w niebie. Jesienią tegoż roku ludzkość wejdzie w ostatni etap swej historii, który zakończy się wielką bitwą Armagedonu. Świadkowie będą królować na ziemi, natomiast 144 000 wybranych w szczególny sposób będzie miało udział w królestwie niebieskim. Russell rozwinął ogromną akcję propagandową, założył pismo Watchtower (Strażnica), które zaczęło rozchodzić się w wielotysięcznym nakładzie. Tylko w 1914 r. wydrukował i sprzedał 7 milionów ulotek i broszur oraz prawie 1 milion egzemplarzy książek zawierających jego teorie. Zapowiadany koniec świata jednak nie nadszedł w 1914 r., choć wybuch I wojny światowej zdawał się go zapowiadać. Russell zmodyfikował więc swoje zapowiedzi i stwierdził, że w roku 1918 z pewnością rozpocznie się królestwo Jezusa. Nie dożył jednak tej daty; umarł dwa lata wcześniej. Jego następcą został J. F. Rutherford, który w San Diego w Kalifornii zbudował, dla mających zmartwychwstać patriarchów, luksusową rezydencję - Dom Książąt (Beth-Sarim), w którym mieszkał do śmierci. Poprawił doktrynę stwierdzając, że w 1914 r. rozpoczęło się królowanie Jezusa Chrystusa na ziemi, ale w sposób niewidzialny. Uważany jest za twórcę struktury teokratycznej ruchu według następującej hierarchii: Jehowa, Jezus, Rutherford, pismo Strażnica (jako instrument propagandy), członkowie ruchu, na samym zaś dole - wszyscy inni ludzie. W 1931 r. ruch przyjął obecną nazwę: Świadkowie Jehowy. Następcą Rutherforda został w 1942 r. Knorr. Zmienił on przede wszystkim styl działania sekty. Zorganizował szkoły, które przygotowują Świadków Jehowy do działalności apostolskiej. Powołał komitet, który sporządził własne tłumaczenie Pisma Świętego wydane w 1961 r. W tym samym roku organizacja zadeklarowała absolutne odrzucenie jakiejkolwiek formy transfuzji krwi pod karą wydalenia z sekty. Spowodowało to i powoduje do dziś wiele tragedii w rodzinach Świadków Jehowy. Od 1971 r. dużą rolę w każdej wspólnocie lokalnej zaczęli odgrywać starsi, tworzący grupę zarządzającą i decydującą. Również w zarządzie centralnym odeszło się od modelu władzy absolutnej Prezydenta na rzecz Grupy Zarządzającej, do której należy on z urzędu. Rok 1975 został uroczyście ogłoszony jako początek siódmego tysiąclecia życia człowieka na ziemi. To nowe milenium przyrównano do siódmego dnia stworzenia. Miało ono zapoczątkować koniec obecnego świata. Liczba członków organizacji wzrosła pięciokrotnie, dochodząc do 300000. W oczekiwaniu na zapowiedziany koniec świata Świadkowie Jehowy sprzedawali swe dobra, odkładali na czas nieokreślony studia, zawieranie związków małżeńskich, operacje chirurgiczne itp. Gdy jednak oczekiwany październikowy dzień nie przyniósł obiecywanych zmian w kosmosie, wielu poczuło się oszukanymi i rozczarowanymi. Po pięciu latach Strażnica ogłosiła, że zaistniała pomyłka w obliczeniach... Świadkowie Jehowy, ze swoją ściśle hierarchiczną, totalitarną i biurokratyczną strukturą organizacji oraz z prozelityzmem "od drzwi do drzwi", czyli presją, aby przyjąć ich doktrynę, stanowią obecnie w świecie jeden z silniejszych ruchów religijnych. Przyjmuje się, że przekroczyli liczbę 12 milionów zwolenników, zorganizowanych w licznych wspólnotach lokalnych. Wydawnictwa ruchu, należące do jednych z największych na świecie, wydały w 1989 r., w pięknej kolorowej szacie, ponad 300 000 000 egzemplarzy pism Strażnica i Przebudźcie się. Do tego należy dodać miliony egzemplarzy książek, ulotek i broszur. Najsilniejsze organizacje lokalne istnieją w USA, Meksyku, Brazylii, Włoszech i Nigerii. Czy można zaliczyć Świadków Jehowy do chrześcijan? Zdecydowanie nie. Sekta ta neguje istnienie Trójcy Świętej, uważanej za owoc pogańskiego nauczania Kościoła. Jezus Chrystus, według doktryny Świadków, nie jest Bogiem, lecz tylko Zbawicielem. Podstawy swej wiary opierają na kalkulacjach matematycznych cyfr zawartych w Starym Testamencie i Apokalipsie. Uważają Michała Archanioła za formę niewidzialną Jezusa Chrystusa, który po wcieleniu się umarł na palu dla odkupienia ludzi. Odrzucają istnienie duszy nieśmiertelnej, stwierdzając, że po śmierci nastąpi "odtworzenie" ciała człowieka, niejako ponowne stworzenie i przejście do wiecznego szczęścia. Jest ono zarezerwowane wyłącznie dla Świadków Jehowy i tych, którzy ich popierają. Symboliczna liczba 144000 wybranych oznacza w ich interpretacjach realną grupę, która będzie rządzić w nowym świecie. Opierając się na wyliczeniach Russella i Rutherforda Świadkowie Jehowy przyjęli rok 1914 jako początek końca świata. Gdy nadejdzie ostateczna walka między Szatanem a Michałem-Jezusem, wyłącznie członkowie ludu Jehowy, czyli Świadkowie, zostaną ocaleni. Jednak oni sami nie będą brali udziału w tej bitwie z siłami zła, nie mogą bowiem wziąć do ręki broni. Batalię tę wygra za nich sam Jehowa, mając jako zbrojne narzędzie Michała-Jezusa. Wierni wyznawcy będą prześladowani, a Szatan posłuży się wszelkimi środkami, z Organizacją Narodów Zjednoczonych i ruchem ekumenicznym na czele. Po zwycięstwie Jehowy nastanie tysiącletnie panowanie Jezusa i zmartwychwstanie, a raczej ponowne stworzenie wiernych mu Świadków. Pismo Święte traktowane jest przez nich bardzo instrumentalnie: jeżeli jakiś fragment nie korespondował z ich ideologią, został po prostu "poprawiony" lub usunięty z własnego tłumaczenia. Na przykład słowa Jezusa, który wisząc na krzyżu powiedział do dobrego łotra: Zaprawdę, powiadam ci: Dziś ze Mną będziesz w raju (Łk 23,43), zostały zmienione na: Dziś ci mówię: Ty będziesz ze Mną w raju!, co pociągnęło za sobą zamierzoną zmianę sensu słów Chrystusa. Świadkowie Jehowy odrzucają Niepokalane Poczęcie Najświętszej Maryi Panny, Jej dziewiczość i wniebowzięcie, jak również cały kult świętych i modlitwy za zmarłych. Nie przyjmują prawdy o świętych obcowaniu. Kościół katolicki traktowany jest przez nich jako dzieło Szatana, który zapanował po śmierci Apostołów i wszedł w szeregi chrześcijan. Wszystkie sakramenty chrześcijańskie, podobnie jak święta, są zakazane jako wpływ pogaństwa. Włączenie do grupy następuje przez chrzest przez zanurzenie, ale nie używa się formuły trynitarnej, czyli w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. W sferze życia moralnego Świadkowie Jehowy są bardzo radykalni. Nie wolno im palić tytoniu, spożywać alkoholu, używać narkotyków. Istnieje ścisły system kontroli i kar, aż do wykluczenia ze wspólnoty włącznie. Chcą uchodzić w świecie za "naród czysty, bez skazy". Każdy zobowiązany jest do współpracy nad czystością ruchu, nawet za cenę donosicielstwa i wzajemnego szpiegowania. W małżeństwie mąż jest osobą dominującą i odpowiedzialną za formację rodziny. Dla dzieci jest autorytetem najwyższym i bezdyskusyjnym. Na zakończenie trzeba jeszcze dodać, że Świadkowie Jehowy nie akceptują telewizji, kina, nowych typów muzyki, uważają wszystkie te rozrywki za narzędzia w ręku Szatana służące zniewoleniu człowieka. Nie biorą udziału w życiu społecznym narodu, nie uczestniczą w wyborach, nie angażują się w system polityczny. Radykalnie odrzucają służbę wojskową jako sprzeczną z wyznawaną nauką. Flaga narodowa nie może być honorowana, hymn państwowy nie może być śpiewany, wszystko to bowiem jest formą czci oddawanej Złemu. Żyją "w świecie Szatana, ale nie stanowią jego części". o. Marek Rostkowski OMI 05:00 / 15-08-2019Rosyjskie językoznawczynie uznały Biblię za tekst „ekstremistyczny”Dwie językoznawczynie z Kirowa w środkowej Rosji (część europejska) dopatrzyły się przejawów ekstremizmu w jednym z wersetów ze Starego Testamentu. Swe badania przeprowadziły na prośbę miejscowego sądu, który prowadził rozprawę przeciw pięciorgu świadkom Jehowy, których wspólnota wyznaniowa jest od ponad dwóch lat zakazana w Rosji. Ich opinię skrytykował prawnik Władimir Postaniuk, zarzucając im albo nieznajomość Biblii, albo błędną jej interpretację. 19:50 / 25-01-2018Wiara w obliczu zagłady. Międzynarodowy Dzień Pamięci o HolokauścieW szczególnie trudnych momentach, w sytuacji pogardy i skrajnego bezczeszczenia człowieczeństwa, wielu więźniów niemieckiego obozu nazistowskiego Auschwitz-Birkenau szukało pociechy w modlitwie i odwoływało się do swej religii. Mimo kar, jakie groziły za zachowywanie praktyk religijnych w obozowych warunkach, więźniowie ryzykowali życiem i próbowali spontanicznie modlić się w miejscu osadzenia. 12:02 / 22-07-2017Zakaz działalności świadków JehowyZ dniem 17 lipca Sąd Najwyższy Federacji Rosyjskiej odrzucił odwołanie się wspólnoty religijnej świadków Jehowy od decyzji tegoż Sądu z 20 kwietnia br., delegalizującej ją jako „organizację ekstremistyczną”. Tym samym przepis ten nabrał mocy prawnej i wszedł w życie. Oznacza to, że od tej pory wszelkie działania świadków na terenie Rosji są nielegalne, a ich […] 13:08 / 28-04-2017Reakcje na zakaz działalności Świadków JehowyWolność religijna w Rosji dopuszczona przez Michaiła Gorbaczowa w 1990 r., obecnie została zlikwidowana – tłumaczy prof. Roman Łunkin, kierownik Ośrodka Studiów i Analiz ds. Społeczeństwa i Religii Instytutu Europy Rosyjskiej Akademii Nauk. Decyzja Sądu Najwyższego Federacji Rosyjskiej z 20 kwietnia br. o delegalizacji Świadków Jehowy wywołała burzliwą reakcję na rosyjskich forach społecznościowych, ale – […] 09:53 / 23-04-2017Likwidacja Świadków Jehowy w Rosji20 kwietnia Sąd Najwyższy Federacji Rosyjskiej ogłosił wyrok uznający „Ośrodek Kierowniczy Świadków Jehowy w Rosji” za organizację ekstremistyczną, zabraniając jej działalności na terytorium Rosji i zarządzając likwidację Ośrodka wraz z 395 oddziałami terenowymi i konfiskatę ich własności na rzecz Skarbu Państwa. Ogłoszony wyrok podlega niezwłocznemu wykonaniu. Decyzja sądu najwyższego była odpowiedzią na wniosek, który ministerstwo […] Świadkowie Jehowy w Serbii – społeczność Świadków Jehowy w Serbii licząca w 2021 roku 3824 głosicieli, należących do 62 zborów[uwaga 1]. Na dorocznej uroczystości Wieczerzy Pańskiej w 2021 roku zgromadziło się 9181 osób. Działalność miejscowych głosicieli oraz Świadków Jehowy w Czarnogórze koordynuje Biuro Oddziału w Belgradzie. Historia Początki W latach 20. XX w. działalność na terenie Królestwa Jugosławii nadzorowało rumuńskie Biuro Oddziału założone w roku 1920 w Klużu. Działalność na terenie dzisiejszej Serbii zapoczątkowano w trzeciej dekadzie XX wieku w Wojwodinie w okolicach miasta Apatin. W 1925 roku w rodzinne strony powrócił Franz Brand, który z wierzeniami Badaczy Pisma Świętego zetknął się w 1922 roku w Innsbrucku w Austrii, dokąd udał się w poszukiwaniu pracy. Przyłączył się on do małej grupki osób studiujących Biblię, która publikacje biblijne otrzymywała od krewnych ze Stanów Zjednoczonych. Przetłumaczono 2 broszury na język serbski, jednak wkrótce grupa ta poza Franzem Brandem odłączyła się od Badaczy Pisma Świętego. Stworzenie Po przeprowadzce do Mariboru Brand zorganizował grupę studium Biblii, która 9 września 1930 zarejestrowała korporację „Latarnia Morska – Stowarzyszenie Badaczy Pisma Świętego w Królestwie Jugosławii”. Dzięki tej korporacji prawnej można było urządzać zebrania religijne oraz prowadzić działalność kaznodziejską. W roku 1931 w większych miastach Królestwa Jugosławii wyświetlano „Fotodramę stworzenia”, która wzbudzała duże zainteresowanie. W roku 1933 szeregi Świadków Jehowy zasilili współwyznawcy z Niemiec, którzy na skutek zaciekłych prześladowań opuścili swoją ojczyznę – był wśród nich Martin Pötzinger. Alfred Tuček, dyrygent orkiestry gwardii królewskiej z Mostaru wraz z żoną Friedą i jako pionierzy dzielili się z ludźmi wiedzą biblijną na terenie całej Jugosławii – w tym i w Serbii. W 1935 roku w Mariborze odbył się kongres, w którym uczestniczyli głosiciele z Austrii. W tym też roku Biuro Oddziału przeniesiono ze słoweńskiego Mariboru do stolicy Serbii – Belgradu. W 1936 roku delegaci uczestniczyli w międzynarodowym kongresie w Lucernie. Okres prześladowań W sierpniu 1936 roku działalność Świadków Jehowy została oficjalnie zakazana. Władze opieczętowały Sale Królestwa oraz skonfiskowały znalezioną literaturę. Zebrania religijne przeprowadzano w domach prywatnych. Zamierzano też uniemożliwić głoszenie. Pionierzy z Niemiec, mimo że byli wielokrotnie aresztowani, w dalszym ciągu prowadzili działalność kaznodziejską. Rozpowszechniano wówczas broszurę w języku serbskim „Sędzia Rutherford demaskuje piątą kolumnę”, która bezpośrednio piętnowała wsparcie udzielone faszystowskim władzom przez Kościół katolicki. Kilku zagranicznych pionierów wydalono z kraju, a dla wydawców broszury prokurator żądał kary od 10 do 15 lat więzienia. 6 kwietnia 1941 roku wojska niemieckie zaatakowały Jugosławię. W wyniku intensywnych nalotów Biuro Oddziału w Belgradzie uległo zniszczeniu i zostało zamknięte. Druk i dostarczanie literatury biblijnej zorganizowano w Zagrzebiu. Z Chorwacji do Serbii literaturę przewoził kolejarz serbskiego pochodzenia, Stevan Stanković. Gdy został przyłapany przez policję, trafił do obozu koncentracyjnego w Jasenovacu, gdzie zmarł. Literaturę biblijną do zborów dostarczał również Mihovil Balković, który kilkukrotnie był aresztowany. Zginął pod koniec wojny w listopadzie 1944 roku, gdy z domu zabrali go partyzanci i ścięli. W Serbii faszyści utworzyli obozy koncentracyjne. W obozie w Borze uwięziono ponad 150 Świadków Jehowy z Węgier i z Rumunii. W całym kraju zebrania religijne urządzano potajemnie w małych grupach. Po wojnie, we wrześniu 1946 roku aresztowano 18 Świadków Jehowy. Po pięciomiesięcznym śledztwie w lutym 1947 oskarżono ich o próbę obalenia socjalizmu i przywrócenia ustroju kapitalistycznego pod kierownictwem Stanów Zjednoczonych. Na kary od roku do 15 lat więzienia skazano 14 Świadków Jehowy, a Rudolfa Kalle, Dušana Mikića i Edmunda Stropnika na karę śmierci przez rozstrzelanie. Po protestach współwyznawców z zagranicy karę śmierci zamieniono na 20 lat więzienia. W 1949 roku w Jugosławii zanotowano liczbę 460 głosicieli, w 1950 – 517, a rok później 601. Legalizacja i rozwój 9 września 1953 roku Socjalistyczna Federalna Republika Jugosławii pod rządami marszałka Tito oficjalnie zarejestrowała Chrześcijańską Wspólnotę Religijną Świadków Jehowy. Rejestracja pozwalała zgromadzać się w wyznaczonych salach i rozsyłać literaturę biblijną, lecz nie można było prowadzić działalności kaznodziejskiej od domu do domu, za którą groziły grzywny. Dlatego głoszono potajemnie i nieoficjalnie. Dalej też młodzi Świadkowie Jehowy odbywali kilkuletnie wyroki więzienia za odmowę podjęcia służby wojskowej. W 1957 roku w Zagrzebiu w dawnym warsztacie przerobionym na Salę Królestwa miał miejsce pierwszy powojenny kongres dla jugosłowiańskich Świadków Jehowy. W tym też roku w Belgradzie zakupiono budynek, w którym urządzono Salę Królestwa oraz lokalne biuro. W 1958 roku w Chorwacji powielano publikacje religijne dla wyznawców z całej Jugosławii. W roku 1960 zbory zaczęli odwiedzać nadzorcy obwodu, początkowo w weekendy, a później pełnoczasowo. W 1967 roku w kongresie „Dzieło czynienia uczniów” w Klagenfurcie w Austrii uczestniczyło 889 jugosłowiańskich głosicieli. Rok później w austriackim Villach odbył się kolejny kongres „Dobra nowina dla wszystkich narodów” dla Świadków Jehowy z Jugosławii, w którym uczestniczyło 2319 osób. W 1969 roku zorganizowano ośmiodniowy kongres międzynarodowy „Pokój na ziemi” w Norymberdze w Niemczech. Program był przedstawiany również w językach serbsko-chorwackim oraz słoweńskim. Od tego okresu aż do rozpadu Związku Radzieckiego literaturę biblijną drukowaną w Niemczech dla bułgarskich współwyznawców potajemnie przewożono przez Serbię. W roku 1980 w Wiedniu odbył się kongres „Miłość Boża” dla Świadków Jehowy z Jugosławii. Po korzystnym wyroku Sądu Najwyższego z 13 lipca 1983 roku rzadziej dochodziło do aresztowań głosicieli i konfiskat publikacji biblijnych. Po rozpadzie Jugosławii Od 16 do 18 sierpnia 1991 roku w Zagrzebiu odbył się pierwszy w Jugosławii kongres międzynarodowy „Lud miłujący wolność Bożą”. Zebrały się 14 684 osoby, w tym współwyznawcy z Serbii. W 1992 roku w Belgradzie otwarto nowe biuro, przy ulicy Milorada Mitrovicia. Z Chorwacji do Serbii skierowano małżeństwo Helen i Daniela Nizanów misjonarzy, absolwentów Szkoły Gilead, którzy pomogli w zorganizowaniu pracy biura. Po blisko 50 latach w Belgradzie ponownie tłumaczono literaturę biblijną na język serbski. Pod koniec roku 1995 prace przeniesiono do nowego, większego biura. Trzyosobowy Komitet Kraju sprawował nadzór nad działalności w Serbii i Czarnogórze. W 1992 roku współwyznawcy z Bośni i Hercegowiny otrzymali pomoc humanitarną zorganizowaną przez austriackie Biuro Oddziału, przekazaną poprzez biuro w Belgradzie na tereny Bośni kontrolowane przez siły serbskie. Do pomocy w prowadzeniu działalności kaznodziejskiej skierowano pionierów specjalnych z Włoch. W okresie wojny trwającej po rozpadzie Jugosławii w zakładach karnych z powodu neutralnej postawy wobec konfliktów narodowościowych przebywało 21 serbskich głosicieli. 23 lipca 1999 roku na zgromadzeniach okręgowych pod hasłem „Prorocze słowo Boże” w Belgradzie wydano Chrześcijańskie Pisma Greckie w języku serbskim. Pełny przekład Biblii w Przekładzie Nowego Świata w języku serbskim, zapisywany zarówno grażdanką, jak i alfabetem łacińskim, ukazał się w roku 2006. 9 kwietnia 2001 roku Federalne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zabroniło importu literatury biblijnej. W okresie tym dochodziło do agresywnego zachowania wobec głosicieli, a także zdemolowano kilka Sal Królestwa. Świadkowie Jehowy w Serbii mogli się legalnie spotykać i prowadzić działalność kaznodziejską, zachowując jednak ostrożność. Import literatury religijnej przywrócono w roku 2007. W 2006 roku w stolicy powstała grupa chińskojęzyczna. W 2008 roku działało w Serbii 3918 głosicieli. Pod koniec roku 2009 i na początku 2010 do kraju dotarli kolejni misjonarze, ze 127 i 128 klasy Szkoły Gilead. 8 lutego 2010 roku prawnie zarejestrowano Chrześcijańską Społeczność Religijną Świadków Jehowy w Serbii. Wiosną 2014 roku niemieccy współwyznawcy zorganizowali pomoc humanitarną dla poszkodowanych przez powódź. W lipcu 2015 roku delegacja Świadków Jehowy z Serbii brała udział w kongresie specjalnym „Naśladujmy Jezusa!” w Sofii w Bułgarii, a niektóre punkty programu z kongresu specjalnego w Zagrzebiu były transmitowane na kongres w Belgradzie. W czerwcu 2017 roku delegacja Świadków Jehowy z Serbii uczestniczyła w kongresie specjalnym „Nie poddawaj się!” w Wiedniu. Zebrania Zebrania zborowe odbywają się w językach: serbskim, serbskim migowym, romani (Serbia), angielskim, chińskim i węgierskim. Serbskie Biuro Oddziału nadzoruje tłumaczenie literatury biblijnej na język serbski i serbski język migowy. Uwagi ↑ Zbory i grupy serbskojęzyczne działają również w Bośni i Hercegowinie, Danii, Francji, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych i w Szwecji. Natomiast grupy posługujące się językiem romani (Serbia) w Szwecji i we Włoszech. Źródła Wikipedia (zobacz listę autorów) Linki zewnętrzne Serbia, Biuro Oddziału, Świadkowie Jehowy w Europie • Albania • Andora • Armenia • Austria • Azerbejdżan • Azory • Białoruś • Belgia • Bośnia i Hercegowina • Bułgaria • Chorwacja • Cypr • Czarnogóra • Czechy • Dania • Estonia • Finlandia • Francja • Gibraltar • Grecja • Gruzja • Hiszpania • Holandia • Irlandia • Islandia • Kosowo • Liechtenstein • Litwa • Luksemburg • Łotwa • Macedonia Północna • Malta • Mołdawia • Niemcy • Norwegia • Polska • Portugalia • Rosja • Rumunia • San Marino • Serbia • Słowacja • Słowenia • Szwajcaria • Szwecja • Turcja • Ukraina • Węgry • Wielka Brytania • Włochy • Wyspy Owcze

świadkowie jehowy a kościół katolicki